درمان دیسک کمر 

من، دکتر محمدرضا کاظمی، فلوشیپ درد هستم و قصد دارم در این مقاله مفصل درباره دیسک کمر صحبت کنم؛ موضوعی که ممکن است خیلی از شما تا به حال با آن دست‌وپنجه نرم کرده باشید یا حداقل اسمش به گوشتان خورده باشد. دیسک کمر برای بعضی‌ها صرفاً یک درد دوره‌ای است که می‌آید و می‌رود، اما برای عده‌ای دیگر تبدیل به معضلی همیشگی می‌شود و حتی ممکن است فعالیت‌های روزمره را هم مختل کند. این‌که دقیقاً چه اتفاقی می‌افتد و چطور باید با آن کنار بیاییم، سؤالاتی هستند که سعی می‌کنم در طول این گفت‌وگو به آن‌ها جواب بدهم. امیدوارم این متن بتواند شما را با جنبه‌های مختلف دیسک کمر آشنا کند و راهکارهای عملی در اختیارتان بگذارد.

تعریف دیسک کمر و نقش آن در بدن

برای شروع، اجازه بدهید کمی درباره خودِ دیسک و جایگاه آن صحبت کنم. ستون فقرات ما از مهره‌هایی تشکیل شده که روی همدیگر سوار شده‌اند و به کمک یک سری بالشتک‌های ژله‌ای‌مانند، قابلیت حرکت و انعطاف پیدا کرده‌اند. این بالشتک‌ها همان دیسک‌ها هستند. اگر بخواهم یک مثال ساده بزنم، دیسک‌ها مثل ضربه‌گیرهایی عمل می‌کنند که باعث می‌شوند مهره‌های سخت استخوانی روی هم ساییده نشوند.

حالا وقتی از دیسک کمر حرف می‌زنیم، داریم راجع به دیسک‌هایی صحبت می‌کنیم که بین مهره‌های کمری قرار دارند. این دیسک‌ها قابلیت جذب ضربه، توزیع فشار و ایجاد حرکت را فراهم می‌کنند. اما همین ساختار به ظاهر ساده، اگر آسیب ببیند یا از جای خودش خارج شود، می‌تواند دردسرساز شود. آسیب دیسک می‌تواند ناشی از بلند کردن وسایل سنگین، نشستن نادرست، ضربه یا حتی فرسودگی طبیعی بدن باشد. نکته جالب اینکه گاهی اوقات کوچک‌ترین بی‌احتیاطی می‌تواند منجر به یک آسیب جدی دیسک شود، در حالی که فرد دیگری ممکن است فعالیت‌های سنگین داشته باشد و هرگز دچار مشکل نشود؛ پس عوامل ژنتیکی و وضعیت بدنی هم در این معادله بی‌تأثیر نیستند.

چرا دیسک کمر دردناک می‌شود؟

خب سؤال مهم این است که وقتی می‌گوییم “دیسک کمر” درد می‌کند، دقیقاً چه اتفاقی افتاده است؟ در اصل، وقتی دیسک به هر دلیلی از جای خود بیرون بزند یا دچار پارگی شود، بخش ژله‌ای داخلی‌اش به اعصاب اطراف فشار می‌آورد. همین فشار، منبع اصلی درد و ناراحتی است. مثلاً یک خانم خانه‌دار را در نظر بگیرید که هر روز مجبور است ظرف‌های سنگین را بلند کند و جابه‌جا کند. اگر وضعیت نشستن و ایستادنش صحیح نباشد، ممکن است با گذشت زمان، دیسک‌های کمرش تحت فشار مداوم قرار بگیرند و در نهایت، یکی از آن‌ها بیرون بزند.

فشار ناشی از این بیرون‌زدگی به عصب سیاتیک که از کمر تا پایین پا کشیده شده، منتقل می‌شود. نتیجه‌اش هم می‌شود دردی که گاهی اوقات تا نوک انگشتان پا حس می‌شود. از آن بدتر، ممکن است فرد احساس گزگز، بی‌حسی یا حتی ضعف در عضلات پا را تجربه کند. همه این‌ها به این معنی است که دیسک بیرون زده با اعصاب مهمی در تماس است و سلامتی آن‌ها را به خطر انداخته است.

علل اصلی و عوامل خطر

شاید بپرسید دیسک کمر چه کسانی را بیشتر هدف می‌گیرد. پاسخ ساده این است: تقریباً همه، اما میزان ریسک در بعضی افراد بالاتر است. اولاً، سن عامل مهمی است؛ هرچه سن بالاتر می‌رود، رطوبت دیسک‌ها کم می‌شود و آن‌ها شکننده‌تر می‌شوند. ثانیاً، اضافه‌وزن هم تأثیر زیادی دارد. فکرش را بکنید که اگر وزن بالایی داشته باشید، ستون فقراتتان مجبور است بار بیشتری تحمل کند. نتیجه‌اش می‌تواند فشار مضاعفی روی دیسک‌ها باشد.

سوم هم مشاغلی است که نیاز به حرکات تکراری یا بلند کردن اشیای سنگین دارند. مثال ساده‌اش کارگرهای ساختمانی، معلم‌هایی که ساعات طولانی سر پا می‌ایستند یا حتی کارمندان دفتری که پشت میز قوز می‌کنند. حالت نشستن نادرست یا قوز کردن یکی دیگر از عواملی است که غافلگیرانه باعث دیسک کمر می‌شود. بگذارید یک مثال از تجربه شخصی یکی از بیمارانم بزنم: جوانی بود که فکر می‌کرد چون به باشگاه می‌رود و ماهیچه‌های قدرتمندی دارد، هیچ‌وقت دچار دیسک نمی‌شود. اما او طرز نشستن پشت فرمان را به‌شدت غلط رعایت می‌کرد، و بعد از مدتی فهمید حتی بدنسازی منظم هم نمی‌تواند جلوی درد کمرش را بگیرد.

علائم هشداردهنده

خیلی‌ها ممکن است درد کمری خفیف داشته باشند و آن را با یک کشیدگی ساده عضله اشتباه بگیرند. اما علائمی وجود دارند که اگر ببینید، باید جدی‌تر عمل کنید. درد مداوم یا متناوبی که از کمر به باسن و پاها تیر می‌کشد، می‌تواند علامت بیرون‌زدگی دیسک باشد. بی‌حسی، مورمور شدن یا سوزش در ناحیه پا و ران هم هشدار دیگری است. گاهی اوقات فردی که دچار دیسک کمر شده، در بلند شدن از صندلی یا خم شدن به جلو دچار مشکل می‌شود.

این اتفاقات بیشتر از یک هشدار ساده‌اند و نشان می‌دهند که عصب‌های شما تحت فشارند. خیلی اوقات بیمارانم می‌گویند: “دکتر، من کار خاصی نکردم، ولی یکهو دیدم نمی‌تونم خم بشم یا حتی یه شی سبک رو از زمین بردارم.” اینجا دقیقاً همان نقطه‌ای است که باید به فکر مراجعه به متخصص افتاد. باور کنید حتی ساده‌ترین حرکات بدن، مثل برداشتن یک خودکار از روی زمین، می‌تواند به سخت‌ترین کار دنیا تبدیل شود اگر دیسک کمرتان دچار مشکل شده باشد.

نقش تشخیص و اهمیت مراجعه به متخصص

یکی از اشتباهات رایج این است که افراد تلاش می‌کنند به‌صورت خوددرمانی مشکل را حل کنند. چند روز استراحت می‌کنند، مُسَکّن می‌خورند و وقتی دردشان کمی فروکش کرد، همه‌چیز را رها می‌کنند. شاید در مواردی درد واقعاً کاهش پیدا کند، اما اگر مشکل بنیادی دیسک حل نشده باشد، به احتمال زیاد دوباره برمی‌گردد.

ابزارهای تشخیصی مانند MRI، سی‌تی اسکن و حتی معاینه بالینی دقیق می‌توانند نشان بدهند که آیا دیسک به اعصاب فشار می‌آورد یا خیر. مثلاً من بارها با بیمارانی روبه‌رو شده‌ام که ماه‌ها به دلیل درد کمر خانه‌نشین شده‌اند، درحالی‌که اگر در همان ابتدا به یک فلوشیپ درد یا متخصص ستون فقرات مراجعه می‌کردند، می‌شد با درمان‌های ساده‌تری شرایطشان را بهبود بخشید. معاینات اولیه شامل تست‌هایی است که دامنه حرکتی کمر، قدرت عضلات و ناهنجاری‌های احتمالی را ارزیابی می‌کند. پس اگر حس می‌کنید مشکل کمرتان جدی است یا در کارهای روزمره اختلال ایجاد می‌کند، بهترین کار این است که به سراغ یک متخصص بروید تا از بابت تشخیص درست آسوده‌خاطر شوید.

درمان‌های غیرتهاجمی و محافظه‌کارانه

حالا که با بعضی از علائم و دلایل آشنا شدیم، بگذارید درباره درمان‌ها صحبت کنیم. خبر خوب این است که در خیلی از موارد، دیسک کمر با روش‌های غیرجراحی قابل کنترل و حتی بهبود است. من به‌عنوان یک فلوشیپ درد، همیشه سعی می‌کنم ابتدا روش‌های محافظه‌کارانه را امتحان کنم. این روش‌ها می‌توانند شامل فیزیوتراپی، ورزش‌های مخصوص، داروهای ضدالتهاب، تزریق‌های استروئیدی و اصلاح سبک زندگی باشند.

مثلاً بیماری را در نظر بگیرید که تمام روز پشت میز کامپیوتر کار می‌کند و روزی هشت ساعت در حالت نامناسب قرار دارد. شاید فقط با یادگیری نحوه درست نشستن، استراحت‌های کوتاه در طول روز و انجام حرکات کششی ساده، بتوان درد او را به‌مرور کاهش داد. در برخی موارد، تزریق داروهای استروئیدی در کنار مهره می‌تواند التهاب اطراف دیسک را کم کند و درد را تسکین دهد. البته این تزریقات باید حتماً توسط متخصص ماهر انجام شود تا عوارض جانبی نداشته باشد. این رویکرد‌های محافظه‌کارانه کمک می‌کنند که بیمار بدون نیاز به تیغ جراحی، به زندگی عادی بازگردد.

درمان‌های تهاجمی‌تر و جراحی

گاهی هم شرایط به جایی می‌رسد که راهی جز جراحی وجود ندارد. اینجا نگرانی‌های زیادی برای بیمار پیش می‌آید؛ از جمله اینکه آیا جراحی موفق خواهد بود و چه عوارضی ممکن است پیش بیاید.

من همیشه به بیمارانم می‌گویم که جراحی آخرین راه است، اما گاهی اوقات ضروری می‌شود. در صورتی که دیسک به شدت بیرون زده باشد و به عصب‌ها آسیب جدی بزند، یا فرد دچار ضعف عضلانی شدید و بی‌اختیاری ادراری بشود، دیگر نمی‌توان منتظر ماند. انواع مختلفی از جراحی وجود دارد؛ برخی جراحی‌ها با برش کوچک و روش میکروسکوپی انجام می‌شوند که دوره نقاهت کوتاه‌تری دارند و بعضی دیگر پیچیده‌ترند. هر کدام هم مزایا و معایب خاص خودشان را دارند. من در جلسات مشاوره با بیمار، سعی می‌کنم همه این موارد را توضیح بدهم و بگویم که چطور می‌توانیم بهترین تصمیم را بگیریم. مثلاً اگر فردی ورزشکار باشد و بخواهد سریع‌تر به میدان برگردد، شاید نوع خاصی از جراحی برایش مناسب‌تر باشد. اگر بیماری سن بالایی داشته باشد و مشکلات زمینه‌ای دیگری هم داشته باشد، رویکرد جراحی فرق می‌کند. پس تصمیم در این مرحله بسیار شخصی است و باید با دقت گرفته شود.

رویکرد من به‌عنوان یک فلوشیپ درد

من همیشه دوست دارم بیمارانم بدانند که تخصص من روی مدیریت درد متمرکز است و این یعنی قبل از رسیدن به جراحی، می‌توانیم انواع روش‌های کنترل درد را امتحان کنیم. از بلوک عصبی گرفته تا رادیوفرکوئنسی، همه و همه راهکارهایی هستند که می‌توانند میزان درد را کم کنند و عملکرد بیمار را بالا ببرند.

مثلاً رادیوفرکوئنسی نوعی درمان غیرتهاجمی است که با تولید امواج رادیویی، عصب‌های مسئول درد را هدف می‌گیرد و مانع از ارسال سیگنال درد می‌شود. یا گاهی اوقات ما از تزریق‌های اپیدورال استفاده می‌کنیم تا التهاب ریشه عصب را کاهش بدهیم. این روش‌ها در صورتی که به‌موقع به کار گرفته شوند، می‌توانند مانع از پیشرفت آسیب دیسک شوند و بیمار را از جراحی بی‌نیاز کنند.