سیاه‌سرفه یا پرتوسیس (Pertussis) یک بیماری عفونی و بسیار مسری است که توسط باکتری بوردتلا پرتوسیس (Bordetella pertussis) ایجاد می‌شود. این بیماری به‌ویژه در کودکان زیر ۵ سال خطرناک است و به دلیل سرفه‌های شدید و مداوم که می‌تواند باعث مشکلات تنفسی و عوارض جدی در بدن شود، به نام سیاه‌سرفه معروف است. با وجود پیشرفت‌های علمی و واکسیناسیون گسترده، سیاه‌سرفه هنوز هم در بسیاری از نقاط جهان مشاهده می‌شود و در موارد شدید می‌تواند خطرناک باشد. در این مقاله به بررسی سیاه‌سرفه، علل ایجاد، علائم، روش‌های تشخیص و درمان و همچنین روش‌های پیشگیری از این بیماری پرداخته‌ایم.
بخش ۱: سیاه‌سرفه چیست؟
سیاه‌سرفه یک بیماری عفونی دستگاه تنفسی است که با سرفه‌های خشک، شدید و مداوم همراه است. این بیماری در هر سنی ممکن است افراد را تحت تأثیر قرار دهد، اما نوزادان و کودکان به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر در برابر این بیماری آسیب‌پذیرتر هستند. باکتری بوردتلا پرتوسیس با حمله به دستگاه تنفسی، باعث تحریک مجاری تنفسی و ایجاد التهاب در آن‌ها می‌شود که نتیجه آن بروز سرفه‌های شدید و دردناک است.
چگونه بیماری سیاه‌سرفه منتقل می‌شود؟
بیماری سیاه‌سرفه از طریق قطرات ریز تنفسی که هنگام سرفه یا عطسه توسط فرد مبتلا به هوا منتشر می‌شود، انتقال پیدا می‌کند. این قطرات حاوی باکتری بوردتلا پرتوسیس هستند و هنگامی که فردی آن‌ها را استنشاق کند یا به دهان و بینی خود دست بزند، به بیماری مبتلا می‌شود. تماس نزدیک با فرد بیمار، به‌ویژه در فضاهای بسته و عدم تهویه مناسب، می‌تواند خطر انتقال این بیماری را افزایش دهد.
بخش ۲: علل و عوامل خطر
باکتری بوردتلا پرتوسیس عامل اصلی بیماری سیاه‌سرفه است. این باکتری به دستگاه تنفسی حمله کرده و باعث التهاب و تحریک شدید مجاری تنفسی می‌شود. در ادامه، به عوامل خطر و شرایطی که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد، اشاره می‌کنیم:
۱. عدم دریافت واکسن سیاه‌سرفه
یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند خطر ابتلا به سیاه‌سرفه را افزایش دهد، عدم دریافت واکسن است. واکسیناسیون برای این بیماری در دوران کودکی و در قالب واکسن سه‌گانه (DTP) انجام می‌شود. افرادی که واکسن دریافت نکرده‌اند یا واکسیناسیون آن‌ها ناقص است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
۲. سیستم ایمنی ضعیف
افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، به‌ویژه نوزادان، سالمندان، و افرادی که به بیماری‌های مزمن مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سیاه‌سرفه قرار دارند.
۳. زندگی در محیط‌های شلوغ
زندگی در محیط‌های شلوغ و پرجمعیت، به‌ویژه در فضاهای بسته که تهویه مناسب ندارند، می‌تواند خطر ابتلا به سیاه‌سرفه را افزایش دهد. محیط‌های بسته مانند مدارس، مهدکودک‌ها، و خانه‌های سالمندان بیشترین خطر انتقال را دارند.
۴. تماس نزدیک با فرد مبتلا
افرادی که در تماس نزدیک با فرد مبتلا به سیاه‌سرفه قرار دارند، به‌ویژه اگر آن‌ها واکسینه نشده باشند، بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار می‌گیرند.
بخش ۳: علائم سیاه‌سرفه
علائم سیاه‌سرفه به‌طور معمول پس از یک دوره نهفته که معمولاً بین ۷ تا ۱۰ روز طول می‌کشد، ظاهر می‌شوند. این علائم به سه مرحله اصلی تقسیم می‌شوند:
مرحله ۱: مرحله کاتارال (Catarrhal Stage)
این مرحله مشابه علائم سرماخوردگی است و معمولاً ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد. علائم این مرحله شامل:
- آبریزش بینی
- عطسه
- سرفه‌های خفیف
- تب پایین
- قرمزی و خارش چشم‌ها
در این مرحله، بیماری سیاه‌سرفه به‌سختی قابل تشخیص است زیرا علائم آن بسیار شبیه به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا است. با این حال، این دوره بسیار مسری است و فرد می‌تواند بیماری را به دیگران انتقال دهد.
مرحله ۲: مرحله پاروکسیسمال (Paroxysmal Stage)
این مرحله که شدیدترین مرحله بیماری است، معمولاً ۱ تا ۶ هفته طول می‌کشد. در این مرحله، علائم زیر مشاهده می‌شود:
- سرفه‌های شدید و مکرر که به صورت حملات ناگهانی رخ می‌دهد.
- سرفه‌های طولانی مدت که باعث قرمزی یا کبودی صورت و خستگی شدید می‌شود.
- صداهای خس‌خس یا نفس‌نفس زدن بعد از سرفه‌ها که به دلیل تلاش برای بازگشت نفس رخ می‌دهد.
- استفراغ به دلیل شدت سرفه‌ها.
در این مرحله، سرفه‌های پشت سر هم و بدون مکث باعث خستگی شدید بیمار می‌شود و فرد ممکن است حتی دچار کبودی در ناحیه لب‌ها و صورت شود.
مرحله ۳: مرحله نقاهت (Convalescent Stage)
این مرحله آخرین مرحله بیماری است و ممکن است ۲ تا ۳ هفته یا بیشتر طول بکشد. در این مرحله، علائم به‌تدریج کاهش می‌یابند و فرد بهبودی پیدا می‌کند، اما سرفه‌ها ممکن است همچنان ادامه داشته باشند و در مواردی ممکن است تا چند ماه نیز طول بکشد.
بخش ۴: عوارض سیاه‌سرفه
سیاه‌سرفه به‌ویژه در نوزادان و کودکان خردسال می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. برخی از این عوارض عبارتند از:
۱. پنومونی (ذات‌الریه)
یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین عوارض سیاه‌سرفه، پنومونی است. به دلیل التهاب شدید در دستگاه تنفسی، ممکن است باکتری‌ها به ریه‌ها حمله کرده و باعث عفونت ریوی شوند.
۲. آپنه (وقفه تنفسی)
نوزادان و کودکان خردسال ممکن است در اثر سرفه‌های شدید و مداوم، دچار آپنه یا وقفه تنفسی شوند. این حالت می‌تواند باعث کاهش سطح اکسیژن در بدن و خطرات جدی برای سلامتی آن‌ها شود.
۳. کاهش وزن
شدت سرفه‌ها ممکن است باعث استفراغ مکرر و در نتیجه کاهش اشتها و کاهش وزن شود، به‌ویژه در نوزادان و کودکان خردسال که به تغذیه منظم نیاز دارند.
۴. تشخیص دیرهنگام و انتشار بیماری
به دلیل تشابه علائم اولیه سیاه‌سرفه با سرماخوردگی، تشخیص این بیماری ممکن است با تأخیر انجام شود که باعث انتشار بیماری به دیگران می‌شود.
۵. عوارض مغزی
در موارد نادر، سیاه‌سرفه می‌تواند باعث آسیب به مغز شود. این اتفاق معمولاً به دلیل کاهش اکسیژن در اثر وقفه‌های تنفسی رخ می‌دهد.
بخش ۵: روش‌های تشخیص سیاه‌سرفه
تشخیص سیاه‌سرفه در مراحل اولیه ممکن است دشوار باشد، زیرا علائم اولیه آن مشابه با سرماخوردگی و آنفلوآنزا است. با این حال، پزشکان می‌توانند از روش‌های زیر برای تشخیص دقیق این بیماری استفاده کنند:
۱. معاینه بالینی
پزشک با بررسی سابقه پزشکی بیمار و شنیدن الگوی سرفه‌ها می‌تواند به تشخیص سیاه‌سرفه نزدیک شود. سرفه‌های مداوم و شدید که به صورت حملات ناگهانی رخ می‌دهد، یکی از شاخصه‌های اصلی این بیماری است.
۲. آزمایش خون
آزمایش خون برای تشخیص میزان افزایش گلبول‌های سفید در بدن، به‌ویژه در مراحل پیشرفته‌تر بیماری، می‌تواند به تشخیص سیاه‌سرفه کمک کند. افزایش گلبول‌های سفید معمولاً نشان‌دهنده عفونت باکتریایی است.
۳. آزمایش نمونه مخاط بینی و حلق
پزشک می‌تواند با استفاده از یک سواب، نمونه‌ای از مخاط بینی یا حلق بیمار را گرفته و آن را برای تشخیص باکتری بوردتلا پرتوسیس به آزمایشگاه ارسال کند. این روش یکی از دقیق‌ترین روش‌های تشخیص سیاه‌سرفه است.
۴. تصویربرداری از قفسه سینه
در مواردی که علائم شدیدتر باشد، پزشک ممکن است برای بررسی وضعیت ریه‌ها و جلوگیری از عوارضی مانند پنومونی، از تصویربرداری قفسه سینه استفاده کند.
بخش ۶: درمان سیاه‌سرفه
درمان سیاه‌سرفه بسته به شدت بیماری و سن بیمار متفاوت است. هدف از درمان این بیماری کاهش علائم، جلوگیری از عوارض و کاهش خطر انتقال بیماری به دیگران است.
۱. آنتی‌بیوتیک‌ها
درمان اصلی سیاه‌سرفه، آنتی‌بیوتیک‌ها هستند که به کشتن باکتری بوردتلا پرتوسیس کمک می‌کنند. مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در مراحل اولیه بیماری می‌تواند مدت زمان سرفه‌ها را کاهش دهد و از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری کند.
۲. درمان‌های حمایتی
درمان‌های حمایتی شامل استراحت کافی، مصرف مایعات، و مصرف داروهای ضد تب و درد مانند استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش علائم تب و درد است. این درمان‌ها به بهبود وضعیت کلی بیمار کمک می‌کند.
۳. اکسیژن‌درمانی
در موارد شدیدتر، به‌ویژه در نوزادان و کودکان خردسال، ممکن است نیاز به اکسیژن‌درمانی باشد تا از کاهش سطح اکسیژن در بدن جلوگیری شود.
۴. بستری در بیمارستان
در مواردی که بیمار دچار عوارض شدید مانند پنومونی یا وقفه‌های تنفسی شود، ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان و مراقبت‌های ویژه وجود داشته باشد.
بخش ۷: پیشگیری از سیاه‌سرفه
پیشگیری از سیاه‌سرفه به‌ویژه در کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است. روش‌های مؤثر برای پیشگیری از این بیماری عبارتند از:
۱. واکسیناسیون
مهم‌ترین راه پیشگیری از سیاه‌سرفه، واکسیناسیون است. واکسن DTP که شامل سه بیماری دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه است، در چند نوبت به نوزادان و کودکان تزریق می‌شود. همچنین بزرگسالانی که واکسیناسیون کامل نکرده‌اند، باید از تزریق دوز یادآور واکسن بهره‌مند شوند.
۲. اجتناب از تماس با افراد مبتلا
افرادی که با فرد مبتلا به سیاه‌سرفه تماس داشته‌اند، باید تحت مراقبت و نظارت قرار گیرند. در صورت بروز علائم، لازم است از تماس با دیگران خودداری کنند تا از انتشار بیماری جلوگیری شود.
۳. شستشوی مرتب دست‌ها
شستشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، به‌ویژه پس از سرفه یا عطسه، می‌تواند از انتقال باکتری‌های بوردتلا پرتوسیس به دیگران جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
سیاه‌سرفه یکی از بیماری‌های عفونی خطرناک است که به دلیل سرفه‌های شدید و مداوم می‌تواند عوارض جدی برای بیماران، به‌ویژه کودکان ایجاد کند. واکسیناسیون منظم و رعایت بهداشت فردی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از این بیماری است. در صورت بروز علائم، مراجعه به پزشک و شروع درمان سریع می‌تواند از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری کند.
نویسنده
ادمین
پست قبلی
