فشار مغز چیست و بالارفتن آن چه خطراتی دارد؟

اگر وقتی دراز می‌کشید در سرتان احساس فشاری می‌کنید که با بلندشدن و صاف نشستن برطرف می‌شود پس این علامت افزایش فشار مغزتان یا همان فشار درون جمجمه‌ای است (ICP). این اتفاق زمانی می‌افتد که فشار داخل مغز و مایع مغزی نخاعی اطراف آن تا حدی بالا می‌رود که می‌تواند باعث آسیب جدی مغز و حتی مرگ شود.

به گزارش بهداشت نیوز، افزایش فشار مغز می‌تواند ناشی از خونریزی مغزی، یک عفونت، تومور مغزی و یا آسیب به سر باشد. در این شرایط علاوه بر سردرد ممکن است تهوع، استفراغ و تغییراتی در بینایی نیز وجود داشته باشد.

افزایش فشار داخل مغز چیست؟
افزایش فشار داخل مغز به معنی افزایش فشار درون جمجمه‌ای است. علاوه بر بافت مغز، جمجمه نیز حاوی مایع مغزی نخاعی است که مغز را در بر می‌گیرد و ضربه‌گیر مغز است و خون که تأمین‌کننده اکسیژن برای مغز و دفع‌کنندهٔ سموم آن است.
فشار داخل مغز زمانی بالا می‌رود که یکی از این سه مؤلفه به فضای بیشتری نیاز دارند: بافت مغز، مایع مغزی نخاعی و خون.
سطح نرمال فشار مغز برای سنین مختلف متفاوت است. اما به‌طورکلی فشار مغز نرمال باید چیزی بین ۵ تا ۱۵ میلیمتر جیوه باشد. اگر این فشار بالا برود و به بیشتر از ۲۰ میلیمتر جیوه برسد، ساختار مغز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
اغلب بدن می‌تواند با کاهش جریان خون یا فشرده کردن مایع مغزی نخاعی این وضعیت را مدیریت کند. اما اگر دیگر چنین امکانی وجود نداشته باشد، افزایش فشار داخل مغز به‌سرعت اتفاق خواهد افتاد.

علائم افزایش فشار مغز
یکی از اولین ساختارهایی که فشار مغز را احساس می‌کند بافتی به نام مننژ است که مغز را دربرگرفته است. ازآنجایی‌که خود مغز فاقد گیرنده‌های درد است، مننژ می‌تواند پیام‌های درد را دریافت کند که باعث سر دردی وحشتناک خواهد شد. علائم معمول افزایش فشار مغز شامل سردرد و احساس فشاری می‌شود که وقتی دراز می‌کشید تجربه‌اش می‌کنید و وقتی بلند می‌شوید بهتر می‌شود.

ازآنجایی‌که افزایش فشار مغز دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد، زمان شروع آن و اینکه چه علائمی نشان می‌دهد در یک کودک در مقایسه با یک فرد بزرگسال می‌تواند متفاوت باشد. دانستن برخی از این علائم و نشانه‌ها می‌توانند به تشخیص به‌موقع، درمان فوری و حتی پیشگیری از پیامدهای بلندمدت کمک کند

دیگر علائم افزایش فشار مغز:
. تغییراتی در رفتار
. تهوع
. تشنج
. تغییراتی در بینایی
. استفراغ
در کودکان، برآمدگی ملاج (نقطهٔ نرم سر) و فاصله بین لبه‌های جمجمه کودک می‌تواند نشانهٔ فشار مغز باشد.

علائم مربوط به بینایی
عصب‌های بینایی نیز در شرایط افزایش فشار مغز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند، خصوصاً عصب‌هایی که از پشت چشم به لوب‌های پس‌سری می‌رسند. بسته به‌شدت و مدت افزایش فشار مغز، علائم مربوط به بینایی می‌توانند به این صورت باشند:
. تاری دید
. کاهش میدان دید
. نابینایی موقتی
ادم پاپی یا تورم عصب بینایی عارضه‌ای است که در آن افزایش فشار مغز باعث می‌شود بخشی از عصب بینایی متورم شود. علائم این عارضه: اختلالات موقت در بینایی، سردرد و استفراغ.

پیامدهای افزایش فشار مغز
نگران‌کننده‌تر از آسیب عصب بینایی، اثری است که افزایش فشار مغز بر خود مغز می‌گذارد. وقتی فشار داخل جمجمه بالا می‌رود، مغز می‌تواند به قسمتی فشرده شود تا فشار را پایین بیاورد. به‌عنوان‌مثال، نیمکره چپ به‌واسطه بافتی به نام داس مغز از نیمکره راست جدا شده است.
اگر خونی در نیمکره چپ به‌اندازه کافی فشار وارد کند می‌تواند نیمکره راست را به زیر داس مغز هُل بدهد، به بافت مغز آسیب بزند و رگ‌های خونی را مسدود کند. در نتیجه آسیب مغزی و سکته مغزی می‌تواند رخ دهد.
مخچه نیز به‌واسطه غشای تکتوریال از باقی قسمت‌های مغز جدا شده است. اگر فشاری در مایع جمع شده در بالای این غشا ایجاد شود، بافت مغز به سمت پایین و نزدیک به ساقه مغز فشرده خواهد شد که باعث آسیب جبران‌ناپذیر به ساقه مغز می‌شود. این شرایط می‌تواند منجر به فلجی، کما و حتی مرگ شود.

علت افزایش فشار داخل مغز چیست؟
چندین عامل می‌توانند باعث افزایش فشار مغز شوند، از جمله تومور مغزی، یک خون فعال در مغز و یا عفونتی که باعث التهاب گسترده‌ای شده و حتی چرک تولید کرده است.
گاهی نیز، جریان نرمال مایعات ورودی و خروجی مغز به هم می‌ریزد. مثلاً مایع مغزی به طور طبیعی از بطن مغز در مرکز آن توسط حفره‌های ریزی به نام فورامینا جریان پیدا می‌کند، اگر این جریان مسدود شود، فشار داخل مغز بالا می‌رود. برخی از علت‌های شایع دیگر افزایش فشار مغز:
. ضربه به سر
. تومورهای خوش‌خیم و بدخیم
. هموراژ داخل جمجمه
. خونریزی بین مغز و بافت پوشاننده آن
. سکته مغزی ایسکمی
. هیدروسفالی (آب در مغز)
. مننژیت (التهاب بافت پیرامون مغز)
. انسفالیت (التهاب خود مغز)
گاهی علت افزایش فشار مغز مشخص نیست که به آن فشار مغزی ناشناخته می‌گویند.

تشخیص
افزایش فشار مغز با چند روش تشخیص داده می‌شود. علاوه بر ارزیابی علائم، یک معاینهٔ فوندوسکوپی چشمی می‌تواند تورم عصب بینایی (ادم پاپی) را نشان بدهد.
نمونه‌برداری از مایع نخاعی نیز می‌تواند اطلاعاتی در مورد فشار داخل جمجمه ارائه بدهد، خصوصاً اگر عفونتی وجود داشته باشد. البته اگر فشار بسیار بالا باشد این تست می‌تواند خطرناک باشد.

درمان
افزایش فشار مغز می‌تواند خطرناک باشد. اولین هدف از درمان، ثابت نگه‌داشتن بیمار، تزریق آرام‌بخش در صورت نیاز و تسکین درد است. اگر فشار مغز فقط کمی بالا رفته باشد، شاید همین کافی باشد که سر بیمار بالا نگه داشته شده و وضعیت او تحت کنترل قرار بگیرد.
در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است از مانیتول (نوعی قند الکل) یا محلول نمکی هیپرتونیک برای تخلیه مایع اضافی استفاده کند. استروئیدهای تزریقی نیز ممکن است به کاهش التهاب مغز کمک کنند. داروهایی مانند استازولامید نیز می‌توانند سرعت تولید مایع مغزی نخاعی را کم کنند.

کلام آخر
ازآنجایی‌که افزایش فشار مغز دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد، زمان شروع آن و اینکه چه علائمی نشان می‌دهد در یک کودک در مقایسه با یک فرد بزرگسال می‌تواند متفاوت باشد. دانستن برخی از این علائم و نشانه‌ها می‌توانند به تشخیص به‌موقع، درمان فوری و حتی پیشگیری از پیامدهای بلندمدت کمک کند.