تشخیص به موقع سرطان پروستات

تشخیص سرطان پروستات و درجه بندی آن، نقش اساسی در مراقب های بالینی بیمار دارد. در برخی مواقع، ممکن است بیمار با وجود ابتلا به سرطان پروستات. هیچ گونه علائم و نشانه ای را مشاهده نکند. بنابراین، انجام معاینه و چکاب سالیانه برای مردان امری واجب و ضروری است. با انجام آزمایش هایی مانند آزمایش خون، غربالگری، تصویر برداری و… سرطان پروستات تشخیص داده می شود و تشخیص زود هنگام این بیماری تأثیر بسزایی در روند درمان آن خواهد داشت. اگر اورولوژیست در آزمایش های اولیه به وجود سرطان پروستات مشکوک شود، برای اطمینان از تشخیص خود بسته به شرایط بیمار آزمایش های متفاوتی را پیشنهاد می کند. در این مطلب، به راه های تشخیص سرطان پروستات می پردازیم و اطلاعات کافی در این راستا در اختیار شما عزیزان قرار خواهیم داد. به امید آنکه با تشخیص به موقع این بیماری و پیگیری  راه های درمان پروستات بتوانبد بر آن غلبه نمایید. 

تشخیص زود هنگام سرطان پروستات کمک بسزایی به روند درمان این بیماری کرده  و دستیابی  به بهبودی فرد مبتلا به سرطان پروستات را دو چندان می نماید. 

معاینه فیزیکی در تشخیص سرطان پروستات

اگر پزشک شما تشخیص دهد که شما به سرطان پروستات مبتلا شده اید، از شما در مورد مشکلاتی که دارید، پرس و جو می کند. نشانه های کانسر پروستات در هر فردی می تواند متفاوت باشد. از جمله دیده شدن خون در ادرار، مشکلات جنسی و درد در ناحیه لگن و کمر و…. همچنین، ممکن است در مورد سابقه خانوادگی شما که جز عوامل مبتلا شدن به این سرطان می باشد، سؤالاتی پرسیده شود. معاینه فیزیکی به این صورت انجام می پذیرد که دکتر به وسیله دستکش که به روغن مخصوص آغشته شده، انگشت خود را وارد مقعد بیمار کرده و هر گونه برآمدگی یا تغییرات غیر طبیعی روی غده پروستات بررسی می کند. به این معاینه یا آزمایش دیجیتال رکتوم (DRE) گفته می شود. پس از انجام این معاینه در صورت وجود تومورهای سرطانی، دکتر آزمایشات دیگر را برای تشخیص نهایی تجویز می کند.

آزمایش خون PSA در تشخیص سرطان پروستات

آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که توسط سلول های موجود در غده پروستات، هم سلول های طبیعی و هم سلول های سرطانی ساخته می شود. PSA بیشتر در مایع منی است و مقدار کمی از آن در خون موجود می باشد. آزمایش خون PSA به طور عمده برای غربالگری سرطان پروستات در مردان، بدون علائم کانسر پروستات استفاده می شود. این آزمایش جز اولین آزمایش هایی می باشد که برای فرد مبتلا به این سرطان تجویز می شود.

PSA در خون را با واحدی به نام نانوگرم در میلی لیتر اندازه گیری می کنند. با افزایش سطح PSA در خون احتمال ابتلا به سرطان پروستات افزایش میابد، اما هیچ نظریه قطعی وجود ندارد که با آنجام این آزمایش، بگوییم فرد به سرطان پروستات دچار شده است یا خیر. برخی از پزشکان نقطه شروع سرطان را از ۴ نانوگرم می سنجند، در حالی که برخی دیگر از سطح پایین تری مانند ۲.۵ تا ۳ نانوگرم را مد نظر می گیرند.

بیشتر مردانی که سطح PSA زیر ۴ نانوگرم در هر میلی لیتر خون آن ها باشد، به سرطان پروستات مبتلا نیستند ولی تضمینی نیست که فرد مبتلا به سرطان نباشد.

مردان با سطح PSA بین ۴ تا ۱۰ که اغلب محدوده مرزی نامیده می شود، حدود ۱ در ۴ احتمال ابتلا به سرطان پروستات وجود دارد.

اگر PSA بیش از ۱۰ باشد، احتمال وجود کانسر پروستات بیش از ۵۰ درصد است.

اگر سطح PSA خون در بیمار زیاد باشد، ممکن است پزشک آزمایش های دیگری را برای تشخیص دقیق پیشنهاد کند.

بیوپسی یا نمونه برداری در تشخیص سرطان پروستات

اگر نتایج آزمایش خون DRE، PSA یا سایر آزمایشات نشان دهد که فرد سرطان پروستات دارد، به احتمال زیاد به بیوپسی پروستات احتیاج است. بیوپسی روشی است که در آن نمونه های کوچک پروستات برداشته می شود و سپس زیر میکروسکوپ قرار می دهند و مورد بررسی قرار می گیرد. بیوپسی هسته سوزنی اصلی ترین روش برای تشخیص سرطان پروستات می باشد که توسط متخصص اورولوژی انجام می شود.

در حین انجام نمونه برداری، پزشک معمولاً با آزمایش تصویر برداری مانند سونوگرافی یا MRI یک سوزن تو خالی را وارد غده پروستات می کنند. این کار از طریق دیواره رکتوم یا از طریق مقعد صورت می پذیرد. پزشک این کار را حدود ۱۲ بار انجام می دهد تا از قسمت های مختلف پروستات نمونه برداری کند. شاید این روش دردناک به نظر برسد، اما جای هیچ گونه نگرانی نیست. پزشک ابتدا ناحیه کنار پروستات را بی حس کرده (بی حسی موضعی) و نیدل یا سوزن باریک کسری از ثانیه به غده پروستات وارد و خارج می شود.

معمولاً عملیات بیوپسی در مطب پزشک انجام می شود و کل زمان نمونه برداری ۱۰ دقیقه می باشد. قبل از انجام بیوپسی، بیمار برای ۱ یا ۲ روز آنتی بیوتیک مصرف می کند تا خطر عفونت کاهش یابد. بیمار چند روز بعد از انجام بیوپسی ممکن است در این ناحیه احساس درد شدید داشته باشد یا در ادرار خود خون ببیند. حتی ممکن است دچار خونریزی در روده شود، بخصوص اگر فرد بواسیر داشته باشد. بسیاری از مردان هم بعد از انجام نمونه برداری در مایع منی خون را مشاهده می کنند یا منی به رنگ تیره در می آید. این روند ممکن است چند هفته بعد از انجام بیوپسی دوام بیاورد. باید این نکته را مد نظر داشته باشد که بعد از انجام نمونه برداری در صورت داشتن رابطه جنسی حتماً از کاندوم استفاده کرده تا از بیماری های مقاربتی جلوگیری شود.

دریافت نتایج بیوپسی

نمونه های بیوپسی بیمار به آزمایشگله فرستاده می شود و مورد بررسی قرار می گیرد. گرفتن نتایج آزمایش، معمولاً ۱ تا ۳ روز زماان می برد. نتایج به شرح زیر گزلرش می شود:

مثبت: سلول های سرطانی در نمونه های بیوپسی مشاهده شده و فرد مبتلا به سرطان می باشد.

منفی: هیچ سلول سرطانی در نمونه های بیوپسی مشاهده نشده و فرد سرطان پروستات ندارد.

مشکوک: در نمونه های بیوپسی مورد غیر عادی دیده شده ولی ممکن است سرطان نباشد.

اگر نتایج بیوپسی منفی باشد

اگر نتایج بیوپسی پروستات منفی باشد یعنی سرطان را نشان ندهند. در این صورت انجام آزمایش های دیگر از جمله نمونه خون، ادرار یا گرفتن نمونه های دیگر بیوپسی پروستات پیشنهاد می شود. تست هایی شامل سلامت پروستات (PHI)، تست 4Kscore و تست PCA3 همه این آزمایشات پزشکان را برای درک بهتر سرطان پروستات کمک می کنند. پزشک ممکن از نمونه برداری را دوباره تکرار کند و نمونه های دیگری از قسمت های مختلف پروستات بگیرد یا با کمک MRI مناطق غیر طبیعی را به طور دقیق بررسی کند.

نمره گلیسون در تشخیص سرطان پروستات

سیستم گلیسون سال ها مورد استفاده قرار می گیرد، بر اساس میزان ظاهری سرطان از نظر بافت طبیعی پروستات نمرات را تعیین می کند. در نمونه برداری، پزشک نمونه بافت را از مناطق مختلف پروستات جمع آوری می کند زیرا، سرطان همیشه در یک قسمت پروستات ایجاد نمی شود. بنابراین، برای بیوپسی چند نمونه گرفته می شود و پس از بررسی نمونه در زیر میکروسکوپ پزشک دو منطقه که بیشترین سلول های سرطانی را دارد پیدا می کند و به هر یک از این مناطق نمره گلیسون جداگانه ای را اختصاص می دهد. هر کدام از آن ها یک امتیاز بین ۱ تا ۵ را می گیرند.

 این ها در مرحله بعد با هم جمع شده و به نمره ترکیبی می رسند که اغلب به عنوان مجموع گلیسون شناخته می شود. در اغلب موارد نمره گلیسون بر روی دو منطقه که بافت های سرطانی زیادی دارند و در بالا شرح داده شد، متکی است. با این حال، چند استثنا نیز در درجه بندی وجود دارد.به عنوان مثال هنگامی که نمونه سلول های سرطانی بسیاری را با درجه بالا نشان داده یا سه منطقه مختلف با نمرات مختلف وجود داشته باشد، نمره گلیسون اصلاح شده تا منعکس کننده چگونگی تهاجمی بودن سرطان را نشان دهد.

گروه های درجه گلیسون 

هنگامی که پزشک نمره گلیسون را به شما می گوید، این نمره عددی بین ۲ تا ۱۰ است. البته همیشه بالاتر بودن این عدد نشان دهنده تهاجمی بودن سرطان نیست. اما به طور معمول نمرات پایین تر نشان می دهد که سرطان کمتر تهاجمی است. در اغلب موارد نمرات بین ۶ تا ۱۰ قرار دارند. نمونه بیوپسی که نمره ۱ یا ۲ به آن تعلق می گیرد نشان دهنده این است که غالب مناطق سرطانی نیستند.

نمره گلیسون ۶ معمولاً پایین ترین نمره ممکن است و سرطان پروستات با نمره ۶، سرطانی است که در درجه پایین قرار دارد. بدان معناست که سرطان به آرامی رشد کرده و گسترش کمی در بدن دارد.

نمرات بین ۸ تا ۱۰ به عنوان سرطان پروستات درجه بالا تفکیک می شوند. در این موارد، سرطان به احتمال زیاد گسترش و رشد سریعی دارد و احتمال رشد و گسترش نمرات ۹ تا ۱۰، نسبت به نمرات ۸ دو برابر است.

در مورد نمره ۷، نتایج می تواند یکی از دو روش زیر باشد:

۳ + ۴ = ۷
۴ + ۳ = ۷

این تمایز، چگونگی تهاجمی بودن تومور را نشان می دهد و نمرات ۳ + ۴ معمولاً دارای نتیجه خوبی هستند. نمره ۴ + ۳ در مقایسه با نمره ۳ + ۴ احتمال گسترش سلول های سرطانی بیشتر می باشد. این احتمال هنوز هم وجود دارد که نمره ۷، کمتر از نمره ۸ گسترش یابد.

در برخی موارد، فرد ممکن است چند نمره گلیسون دریافت کند و دلیل این موضوع ممکن است درجه از داخل تومور و یا بین دو یا چند تومور متفاوت به دست آمده باشد. در این موارد، پزشک از بالاترین نمره به عنوان راهنما برای درمان فرد مبتلا به سرطان استفاده می کند.

نتایج مشکوک آزمایش های تشخیص سرطان پروستات

گاهی اوقات، وقتی سلول های پروستات مورد بررسی قرار می گیرند نه شبیه سلول های سرطانی هستند، نه شبیه سلول های طبیعی.

نئوپلازی درون اپیتلیالی پروستات (PIN):

در حالت PIN با مشاهده سلول های پروستات در زیر میکروسکوپ تغییراتی رویت می شوند، اما این تغییرات مشابه وضعیت سلول های سرطانی نبوده و برخلاف آن ها PIN به سایر بخش های پروستات انتشار نمی یابد. برحسب الگوی ظاهر غیرطبیعی سلول ها آن ها را به انواع زیر طبقه بندی می کنند:

درجه پایین: در این حالت عموماً سلول های بافت پروستات طبیعی به نظر می رسند.

درجه بالا: در این حالت اکثریت سلول های بافت پروستات ظاهر غیر طبیعی دارند.

گاهی علائم PIN در مردان جوان نیز ظاهر می شود. بسیاری از مردان علائم PIN را در سنین پایین نشان می دهند اما این به معنای بروز سرطان در سنین بالاتر نمی باشد. در واقع ارتباط بین سرطان پروستات و PIN درجه پایین هنوز مشخص نشده است. اگر PIN درجه بالا در نمونه فرد مشاهده شود، احتمال ابتلای آن شخص به سرطان پروستات به میزان ۲۰ درصد بالاتر می رود.

آتروفی التهابی تکثیر شونده (PIA):

در حالت PIA سلول ها ظاهری کوچک تر از حد طبیعی داشته و نشانه هایی از التهاب در آن محل دیده می شود. PIA به معنای سرطان نیست، اما محققان معتقدند که این حالت ممکن است به PIN درجه بالا و یا سرطان منجر شود.

آزمایش ژنتیک در تشخیص سرطان پروستات

در حال حاضر، برخی پزشکان به مردان مبتلا به سرطان پروستات آزمایش های ژنتیکی را توصیه می کنند. این آزمایش شامل مردانی است که مبتلا به سندروم سرطان خانواده مانند جهش ژن BRCA یا به سندروم لینچ مشکوک هستند. همچنین، این آزمایش ها برای مردانی که سرطان پروستات داشته و برخی از ویژگی های خطرناک را به همراه دارند و تومور سرطانی در قسمت های دیگر بدن شیوع پیدا کرده، پیشنهاد می شود.

آزمایشات تصویر برداری در تشخیص سرطان پروستات

آزمایش های تصویر برداری از اشعه ایکس، میدان مغناطیسی، امواج صوتی یا مواد رادیو اکتیو برای ایجاد تصاویری از بدن شما استفاده می شود. ممکن است برای تشخیص سرطان از یک یا چند نوع تصویر برداری استفاده شود. کاربرد آزمایش های تصویر برداری به شرح زیر است:

• برای جستجوی سرطان در پروستات
• برای کمک به پزشک برای تشخیص بهتر
• به دنبال گسترش سرطان پروستات در سایر نقاط بدن

آزمایش های تصویر برداری که برای جست و جو سرطان پروستات مورد استفاده قرار می گیرند، عبارتند از:

سونوگرافی ترشحی (TRUS)

برای این آزمایش کاوشگر کوچکی روغن کاری شده و از طریق مقعد وارد روده فرد می گردد. این کاوشگر امواج صوتی را به غده پروستات وارد و پژواک ایجاد می کند. این وسیله پژواک را جمع کرده و یک کامپیوتر آن ها را به تصویر سیاه و سفید از غده پروستات تبدیل می کند. این روش کمتر از ۱۰ دقیقه انجام شده و در مطب و به صورت سرپایی انجام می شود. این سونوگرافی معمولاً دردناک نمی باشد.

TRUS در موقعیت های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد:

• برای جستجوی مناطق مشکوک در پروستات. مردانی که نتیجه آزمایش DRE و PSA آن ها غیر طبیعی بوده است.
• طی بیوپسی و نمونه برداری از پروستات برای هدایت سوزن به قسمت صحیح غده پروستات انجام می شود.
• برای اندازه گیری غده پروستات و به تعیین تراکم PSA کمک می کند.

در بعضی از روش های درمانی مانند براکی تراپی یا کرایوتراپی به عنوان راهنما مورد استفاده قرار می گیرد.

تصویر برداری رزونانس مغناطیسی یا MRI

اسکن های MRI با استفاده از امواج رادیویی و آهنربا های قوی تصاویر دقیقی از بافت های نرم بدن ایجاد می کند. اسکن MRI می تواند تصویری کاملاً واضح از پروستات و مناطق مجاور به پزشکان ارائه دهد. یک ماده حاجب به نام گادولینیوم قبل از اسکن به صورت وریدی تزریق می شود تا پزشک جزئیات را بهتر ببیند.

MRI چند قطبی: این روش جدید MRI می تواند برای تعریف بهتر مناطق احتمالی سرطان در پروستات و همچنین بررسی روند رشد تومورهای سرطانی به کار گرفته شود. این آزمایش رشد سرطان را خارج از غده پروستات نشان می دهد.

بیوپسی MAT / سونوگرافی با هدایت فیوژن: در این روش، بیمار چند روز یا چند هفته قبل از نمونه برداری، اسکن MRI را انجام می دهد. در طول بیوپسی از TRUS برا مشاهده پروستات استفاده می شود و از یک برنامه ویژه یارانه ای برای تولید تصاویر MRI و TRUS در صفحه کامپیوتر استفاده می شود. این روش این امکان را به ارولوژیست می دهد که قسمت های مشکوک به سرطان را روی تصاویر مشاهده کرده و انجام بیوپسی راحت تر صورت گیرد.

اسکن استخوان در تشخیص سرطان پروستات 

اگر سرطان پروستات در قسمت های دور بدن گسترش یابد، اغلب ابتدا به استخوان ها می رود. اسکن استخوان می تواند نشان دهد که سرطان به استخوان رسیده است یا خیر. برای انجام این اسکن، مقدار کمی از مواد رادیواکتیو با دوز پایین به بیمار تزریق می شود تا نواحی آسیب دیده به خوبی مشخص شوند. یک دوربین خاص رادیواکتیویته را تشخیص داده و تصویری از اسکلت منطقه مورد نظر ایجاد می کند. اسکن استخوان نشان دهنده سرطان در است که برای اطمینان از وجود سرطان در استخوان آزمایش های دیگر ضروری است.

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) در تشخیص سرطان پروستات 

سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ساخت تصاویر دقیق از نقاط مختلف بدن استفاده می شود. در صورتی که وجود سرطان بر اساس نتیجه آزمایش های دیگر چون DER، سطح PSA و نمره گیلسون مشخص شده باشد، انجام CT اسکن ضروری نمی باشد. گاهی اوقات، سلول های سرطان پروستات به غدد لنفاوی مجاور رسیده و انجام اسکن توموگرافی تشخیص را آسان می نماید.

جمع بندی

سالانه بسیاری از مردان در سرتاسر دنیا درگیر سرطان پروستات می شوند، به همین دلیل تشخیص و راهنمایی بیمار توسط  گروه متخصص کمک بسزایی به فرد خواهد کرد. راه های تشخیص سلول های سرطانی در فرد بسته به شرایط گوناگون، متفاوت است.