IMRT چیست و چگونه به درمان سرطان کمک می کند

روش درمانی IMRT نوعی پرتودرمانی پیشرفته است که برای درمان سرطان و تومورهای غیرسرطانی استفاده می شود. IMRT از فن آوری پیشرفته برای دستکاری پرتوهای فوتون و پروتون برای انطباق با شکل تومور استفاده می کند. این روش درمان سرطان، از چندین پرتو فوتون یا پروتون کوچک با شدت های مختلف برای تابش دقیق به تومور استفاده می کند. شدت تابش هر پرتو کنترل می شود و شکل پرتو در طول هر درمان تغییر می کند. هدف IMRT انطباق دوز تابش با هدف می باشد تا بدین وسیله بافت های سالم به میزان کمتری در معرض اشعه قرار گرفته و عوارض جانبی محدود شود.

با استفاده از تکنیک IMRT، توانایی تخریب سرطان به حداکثر می رسد. در حالی که اثر آن بر بافت ها و اندام های سالم کاهش می یابد.

• IMRT چیست؟

پرتودرمانی از جمله IMRT به DNA آسیب می رساند و سلول های سرطانی را از تقسیم و رشد متوقف می کند، بنابراین رشد تومور کند شده یا متوقف می شود. در بسیاری از موارد، پرتودرمانی قادر به از بین بردن تمام سلول های سرطانی و در نتیجه کوچک شدن یا از بین بردن تومورها است. پرتودرمانی با شدت تعدیل شده (IMRT) یک روش پیشرفته پرتودرمانی با دقت بالا است که از شتاب دهنده های خطی کنترل شده توسط کامپیوتر برای رساندن دوزهای دقیق اشعه به یک تومور بدخیم یا مناطق خاص درون تومور استفاده می کند. IMRT اجازه می دهد تا دوز تابش به طور دقیق تر، با شکل سه بعدی تومور از طریق تعدیل یا کنترل شدت پرتو تابش در چندین حجم کوچک مطابقت داشته باشد. IMRT همچنین اجازه می دهد دوزهای بالاتر از اشعه بر روی تومور متمرکز شود، در حالی که تابش به ساختارهای مهم طبیعی اطراف را به حداقل می رساند.

درمان با استفاده از سی تی اسکن 3D یا MRI به همراه محاسبات رایانه ای برای تعیین الگوی شدت دوز برای مطابقت بهتر با تومور، برنامه ریزی می شود. به طور کلی، ترکیبی از چندین تابش با شدت چندگانه، یک دوز سفارشی تولید می کنند تا دوز تومور را به حداکثر رسانده و در عین حال، دوزهای بافت های مجاور را به حداقل برساند.

با توجه به کاهش دوز بافت های طبیعی با رویکرد IMRT، در مقایسه با روش های معمول رادیو تراپی، دوزهای بالاتر و موثرتری با عوارض جانبی کمتری به تومور می رسد. همچنین، IMRT پتانسیل کاهش سمیت درمان را حتی در صورت عدم افزایش دوزها دارد. به دلیل پیچیدگی، IMRT قبل از شروع درمان در مقایسه با رادیوتراپی معمولی، به درمان های روزانه کمی طولانی تر و برنامه های اضافی و بررسی های ایمنی نیاز دارد.

 چگونگی درمان سرطان به روش IMRT 

یک شتاب دهنده خطی پزشکی (LINAC) فوتون ها یا اشعه ایکس را که در IMRT استفاده می شود، تولید می کند. اندازه دستگاه به اندازه یک ماشین کوچک است – تقریباً ۱۰ فوت ارتفاع و ۱۵ فوت طول. در طول درمان، بیمار باید دراز بکشد. شدت دوز تابش هر پرتو با توجه به برنامه درمان به طور پویا تغییر می کند. بیمار در هنگام روشن شدن تابش هیچ چیز خاصی را احساس نخواهد کرد، اما صدای دستگاه را می شنود و ممکن است بوی تجهیزات الکترونیکی را حس کند و یا چراغ نشانگر هشدار را ببیند. صدا و بوی دستگاه طبیعی است. بیمار در طول درمان به تنهایی در اتاق خواهد بود، اما به طور مداوم تحت نظارت متخصص مربطوه می باشد که بیرون از اتاق درمان است. زمان در اتاق درمان به برنامه خاص بستگی دارد، اما معمولاً بین 15 دقیقه تا یک ساعت است.

آمادگی های لازم برای انجام IMRT

آماده شدن برای IMRT برنامه ریزی زیادی را می طلبد. چند روز طول می کشد تا تیم پرتودرمانی شما برنامه درمانی شما را برنامه ریزی نمایند. پس از معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی، انکولوژیست شما از ابزارهای مختلفی برای برنامه ریزی درمان استفاده می نماید. این ابزارها به انکولوژیست کمک می کنند تا میزان دوز پرتوی مورد نیاز برای سرطان و مدت زمان درمان را تعیین نماید.

ممکن است انکلوژیست از شما بخواهد چند آزمایش تصویربرداری انجام دهید تا مشخص شود پرتوها دقیقاً کدام قسمت را باید هدف قرار دهند. آزمایش های تصویربرداری (روش هایی که پزشکان برای عکسبرداری از داخل بدن استفاده می کنند) که انکولوژیست برای برنامه ریزی درمان شما استفاده می کند، می تواند شامل موارد زیر باشد:

اشعه ایکس – در این آزمایش از اشعه برای گرفتن عکس از داخل بدن استفاده می شود.

CT (یا CAT) اسکن – نوعی اشعه ایکس است که با استفاده از کامپیوتر تصاویر مورد نیاز را از بخش های داخلی بدن تهیه می نماید. ممکن است از طریق I.V. یا نوشیدن دارو به شما کنتراست داده شود تا تصاویر سی تی اسکن واضح تر باشند.

اسکن MRI – در این روش از یک مگنت بزرگ برای گرفتن تصاویر از بخش مربوطه استفاده می شود.

PET اسکن (یا اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون) – قبل از این آزمایش، به بیمار کنتراست داده می شود. کنتراست به قسمت هایی از بدن که سرطان مربوطه در آنها فعال است، منتقل می شود. اشعه ایکس تصاویر بهتری از شکل ظاهری سرطان به پزشک ارائه می دهد.

بعد از آزمایش های تصویربرداری، انکولوژیست شما را نزد رادیوتراپیست می فرستد. رادیوتراپیست شما را با استفاده از این تست ها، برای رادیوتراپی آماده می کند. شما به فرآیندی به نام شبیه سازی Simulation هدایت خواهید شد. شبیه سازی در واقع تمرین درمان IMRT می باشد. در حین شبیه سازی، از شما خواسته می شود که روی یک میز معاینه دراز بکشید در حالی که رادیوتراپیست از دستگاه اشعه ایکس مخصوص برای تعیین منطقه درمان شما استفاده می کند. ناحیه درمان محل دقیق قرار گرفتن در معرض تابش بدن است. شبیه سازی ممکن است از ۳۰ دقیقه تا دو ساعت طول بکشد.

از آنجا که هدف IMRT تابش در یک منطقه خاص است، هر بار که به شما تابش می رسد، باید همان نقطه را هدف قرار دهد. رادیوتراپیست اغلب ناحیه موردنظر را روی پوست بیمار علامت گذاری می کند. این علائم به رادیوتراپیست کمک می کند تا هر بار که برای معالجه می روید، اشعه همان مکان را هدف قرار دهد. این علامت ها به روند بهتر درمان کمک می کنند. بنابراین، اگر کمرنگ شده یا از بین رفتند، از رادیوتراپیست خود بخواهید تا آنها را پررنگ کند.

پس از پایان شبیه سازی، انکولوژیست و سایر اعضای تیم پزشکی با توجه به سابقه پزشکی، تست های آزمایشگاهی، اشعه ایکس و پرتودرمانی تصمیم می گیرند که برای درمان سرطان، چه میزان پرتودرمانی مورد نیاز است و درمان چند بار باید تکرار شود. پس از شروع درمان IMRT، تیم پزشکی حداقل هفته ای یک بار وضعیت را مورد بررسی قرار می دهند. در صورت لزوم، پزشک ممکن است با تغییر دوز تابش یا تعداد و جلسات پرتودرمانی باقی مانده، برنامه درمان را تغییر دهد.

درمان IMRT چه مدت طول می کشد؟

IMRT معمولاً پنج روز در هفته به مدت چهار تا هشت هفته انجام می شود. مقدار کل پرتودرمانی و تعداد درمان های مورد نیاز شما به اندازه سرطان، سلامت عمومی و سایر درمان های پزشکی ممکن است بستگی داشته باشد. استفاده از دوزهای کوچک (یا مقادیر) تابش روزانه به جای چند دوز زیاد به محافظت از سلول های سالم شما در ناحیه درمان کمک می کند. استراحت های آخر هفته باعث می شود سلول های سالم شما بهتر شوند.

بسیار مهم است که شما همه درمان های برنامه ریزی شده IMRT خود را داشته باشید. اگر بخشی از درمان خود را از دست دهید یا آن را به تعویق بیندازید، ممکن است پرتودرمانی شما کارایی لازم را نداشته باشد.

آیا IMRT عوارض جانبی به دنبال خواهد داشت؟

همانند سایر درمان های پرتودرمانی خارجی، در طی درمان های واقعی با IMRT هیچ دردی انتظار نمی رود. با این حال، اگر بیمار به دلیل موقعیت درمانی یا موقعیت دستگاه دچار ناراحتی شود، می توان دستگاه را متوقف کرد. با پیشرفت درمان، برخی از بیماران ممکن است عوارض جانبی مرتبط با درمان را تجربه کنند. ماهیت عوارض جانبی به ساختارهای طبیعی بافت نزدیک تومور تحت تابش بستگی دارد. انکولوژیست و پرستار در مورد عوارض جانبی بالقوه و مدیریت این عوارض بحث خواهند کرد.

عوارض جانبی پرتودرمانی شامل مشکلاتی است که در نتیجه خود درمان و همچنین در اثر آسیب ناشی از اشعه به سلول های سالم در ناحیه درمان ایجاد می شود. تعداد و شدت عوارض جانبی شما به نوع تابش و دوز تجویز شدهو بخشی از بدن که تحت درمان است، بستگی دارد. عوارض جانبی را به پزشک و یا پرستار ذکر کنید تا بتواند در کنترل آنها کمک کند.

پرتودرمانی می تواند عوارض جانبی زودرس و دیررس ایجاد کند. عوارض جانبی اولیه در حین یا بلافاصله پس از درمان رخ می دهد و معمولاً طی چند هفته از بین می رود. عوارض جانبی متداول اولیه پرتودرمانی شامل خستگی و مشکلات پوستی است. پوست در ناحیه درمان ممکن است حساس ، قرمز، تحریک شده یا متورم شوند. از دیگر تغییرات پوستی می توان به خشکی، خارش، پوسته پوسته شدن و تاول زدن اشاره کرد.

بسته به منطقه تحت درمان، سایر عوارض جانبی اولیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ریزش مو در ناحیه درمان
• مشکلات دهان و مشکل در بلعیدن
• مشکلات خوردن و هضم غذا
• اسهال
• تهوع و استفراغ
• سردرد
• درد و تورم در ناحیه درمان
• تغییرات ادرار و مثانه

عوارض جانبی دیررس که نادر است، ماه ها یا سال ها پس از درمان رخ می دهد و اغلب دائمی هستند. آنها عبارتند از:

• تغییرات مغز
• تغییرات نخاع
• تغییرات ریه
• تغییرات کلیه
• تغییرات روده بزرگ و راست روده
• ناباروری
• ورم  لنفاوی
• سرطان ثانویه

پس از انجام پرتودرمانی، به طور منظم توسط انکولوژیست ارزیابی می شوید تا به لحاظ عوارض جانبی و سرطان های مکرر مورد بررسی قرار بگیرید.

تکنیک IMRT در کلینیک پردیس شیراز

با توجه به اینکه علم پزشکی و تکنیک های درمانی در حال پیشرفت می باشند و از اهداف بزرگ این است که با دانش روز پیش رود، به تازگی تکنیک جدیدی به نام IMRT، در یک سری مراکز درمان سرطان راه اندازی شده است. اینکه آیا IMRT برای تمام بیماران کارساز است یا نه، سوالی است که برای هر بیمار سرطانی که مرحله درمان سرطان را پشت سر می گذارد، پیش می آید. در پاسخ به این سوال باید گفت، بعضی از بیماران بر اساس منطقه بیماری و تشخیص پزشک برای دستیابی به بهترین روش درمان با کمترین عوارض می توانند طبق تشخیص پزشک روش IMRT را برای درمان خود انتخاب نمایند. خاطرنشان می کنیم این تکنیک برای همه بیماران قابل استفاده نیست.

در آی ام آر تی پزشک و فیزیست بر اساس اطلاعات آناتومیک بیمار، یک درمان مناسب را برای بیمار طراحی می کنند، به گونه ای که تومور به خوبی درمان شده و در کنار آن بافت های سالم، کمترین آسیب را ببینند. بدین ترتیب بیمار در طول دوره درمان خود و حتی بعد از آن کمترین عارضه را خواهد داشت. انجام یک درمان  با دقت بالا و با بهره وری حداکثر، نیازمند امکانات، تجهیزات و کادر درمانی منحصر بفردی می باشد که همگی آنها به عنوان یک مجموعه باید در کنار هم قرار بگیرند تا یک درمان در حد استانداردهای بین المللی برای بیماران امکان پذیر باشد.

مراکز پرتودرمانی با توجه به امکانات پیشرفته از جمله شتابدهنده درمان، تجهیزات دوزیمتری، فانتوم های تایید صحت درمان، سیستم های طراحی مجازی قدرتمند و نیز کادر درمان مجرب و کارآزموده به عنوان مرکزی پیشرو و منحصربفرد در اجرای روش های درمان نوین، امکان انجام پرتودرمانی به روش IMRT را فراهم آورده اند. به گفته متخصص فیزیک پزشکی  IMRT توانایی تولید توزیع‌های دوز غیر یکنواخت را دارد که به‌طور هم‌زمان در هر بار استفاده، دوزهای مختلف را به مناطق جداگانه در داخل حجم هدف منتقل می‌کنند.

جمع بندی

همانطور که ملاحظه نمودید، روش IMRT یکی از تکنیک های جدید درمان سرطان می باشد که در مقایسه با دیگر روش ها، با هدف گرفتن دقیق سلول های سرطانی و تومور، کمترین تأثیر را بر روی بافت های سالم داشته و عوارض جانبی را تا حد امکان کاهش می دهد.