چرا داروهای ضدافسردگی ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا اثر کنند؟

اما در اولین مطالعه انسانی در نوع خود، یک تیم بین المللی از محققان تغییرات فیزیکی در اتصالات عصبی (سیناپس) را پس از درمان SSRI در بزرگسالان سالم اندازه‌گیری کردند.

گیته نادسن، عصب‌شناس از بیمارستان دانشگاه کپنهاگ در دانمارک، می‌گوید: «ما دریافتیم که با مصرف‌کنندگان SSRI، با گذشت زمان، افزایش تدریجی سیناپس‌ها در نئوکورتکس و هیپوکامپ مغز ایجاد می‌شود.»

در واقع این افزایش سطح مغزی انتقال دهنده عصبی سروتونین است که مسئول اثرات تقویت‌کننده خلق و خو SSRI‌ها است. اما این داروها در همه موثر نیستند و دانشمندان هنوز مکانیسم دقیق عمل آن‌ها را نمی‌دانند.

این فرضیه وجود دارد که SSRI‌ها انعطاف‌پذیری سیناپسی را در مغز انسان افزایش می‌دهند. تصور می‌شود که این توانایی سیناپس‌ها برای تقویت یا تضعیف  یادگیری، حافظه و تنظیم خلق و خو مهم است.

برای آزمایش این فرضیه، یک کارآزمایی کنترل شده «دوسوکور»، نیمه تصادفی بر روی ۳۲ بزرگسال بدون سابقه افسردگی انجام شد. شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی دوز‌های روزانه ۲۰ میلی‌گرمی اسیتالوپرام (یک SSRI) یا دارونما را تا ۵ هفته مصرف کردند.

محققان از اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) برای اندازه‌گیری سطح پروتئینی به نام گلیکوپروتئین ۲A وزیکول سیناپسی (SV۲A) استفاده کردند. سطح پروتئین SV۲A در مغز نمایانگر سیناپس‌ها است. یعنی سطوح بالاتر در یک منطقه خاص نشان دهنده تراکم بیشتر سیناپس‌ها در آن منطقه است.

اسکن‌ها تفاوت معنی داری را بین دو گروهی که دارو می‌خوردند و آنهایی که دارونما می‌خوردند، در تراکم سیناپسی نشان داد. افرادی که اسیتالوپرام مصرف کرده بودند در مقایسه با افرادی که دارونما مصرف کردند سطوح بالاتری از SV۲A را در نئوکورتکس و هیپوکامپ خود نشان دادند.

نئوکورتکس، که تقریباً نیمی از حجم مغز ما را اشغال می‌کند، ساختار پیچیده‌ای است که مسئول فرآیند‌های ذهنی سطح بالاتری مانند احساسات، ادراک حسی و شناخت است. افرادی که از اسیتالوپرام استفاده می‌کردند، افزایش کمتری در سطوح SV۲A در هیپوکامپ نشان دادند، ناحیه‌ای در عمق مغز ما که به ما کمک می‌کند به خاطر بسپاریم و یاد بگیریم.

نادسن می‌گوید: «این نشان می‌دهد که SSRI‌ها تراکم سیناپسی را در نواحی مغزی که به شدت درگیر افسردگی هستند، افزایش می‌دهند.» پس چگالی سیناپسی در مغز ممکن است در نحوه عملکرد این دارو‌های ضد افسردگی نقش داشته باشد.

نکته مهم این است که مدتی طول می‌کشد تا این تفاوت‌ها ظاهر شوند. به طوری که تفاوت معنی داری در تراکم SV۲A بین گروه اسیتالوپرام و دارونما پس از میانگین ۲۹ روز وجود نداشت.

اما تجزیه و تحلیل‌ها نشان دادند که افزایش تراکم سیناپسی در افرادی که برای مدت زمان طولانی‌تری از اسیتالوپرام استفاده می‌کردند رخ داده بود.

پس در واقع فرصت لازم برای تشکیل سیناپس‌هاست که توضیح‌دهنده مدت لازم برای اثربخشی داروهای سروتونینی است و این معمای ۵۰ ساله به نوعی پاسخ داده شده.

ثبت نام افراد بدون تشخیص، مطالعه اثرات بالقوه SSRI‌ها بر انعطاف‌پذیری سیناپسی را بدون تداخل علائم بالینی یا آسیب‌شناسی مغز ممکن کرد. تحقیقات بیشتری مورد نیاز است تا مشخص شود آیا این اتفاق در افراد مبتلا به افسردگی نیز رخ می‌دهد و آیا با بهبود بالینی مرتبط است یا خیر.