آیا سونوگرافی در دوران بارداری برای جنین خطر دارد؟

یکی از سوالات متداول مادران باردار در دوران بارداری این است که آیا سونوگرافی عوارض و خطری برای خودشان یا جنینشان ایجاد نمی کند؟

در پاسخ باید گفت در سونوگرافی مرتبط با جنین هیچ گونه اشعه خطرناک مانند اشعه ایکس و … مورد استفاده قرار نمی گیرد. از این رو تکنیکی بی خطر و ایمن برای بررسی وضعیت جنین شمرده می شود . در برخی موارد ممکن است شرایط به گونه ای باشد که نیاز به تعداد سونوگرافی بیشتری باشد اما تا کنون گزارشی مبنی بر آسیب رساندن به جنین ثبت نشده است.

بر خلاف تصور عموم مردم در مورد سونوگرافی های سه بعدی و چهاربعدی ، لازم به ذکر است که ناهنجاری ها به وسیله دستگاه شناخته نمی شوند بلکه این رادیولوژیست با تجربه است که قادر است با تکیه بر علم و تجربه و مهارت خود ، اقدام به تشخیص ناهنجاری های جنین نماید.

اولین سونوگرافی بارداری

اولین سونوگرافی بارداری، معمولا دو تا سه هفته پس از عقب افتادن قاعدگی و به شرط مثبت شدن تست های بارداری (بیبی چک – آزمایش خون ) صورت می گیرد . این امری طبیعی است که  تجربه اولین سونوگرافی بارداری برای هر مادر می تواند بسیار هیجان انگیز و یا دلهره آور باشد چرا که نگران طبیعی بودن شرایط فرزند خود است .

موارد مورد بررسی در سونوگرافی سه ماهه اول بارداری

• بررسی ساک حاملگی : اولین قدم در سونوگرافی سه ماهه اول بارداری بررسی تشکیل ساک حاملگی به منظور وجود جنین می باشد .

ساک حاملگی شامل جنین، جفت و مایع آمنیوتیک است که معمولا ۴ الی ۵ هفته پس از تشکیل لقاح و با استفاده از سونوگرافی مشاهده می شود. در صورت مشاهده نشدن ساک بارداری پزشک معالج انجام مجدد سونوگرافی را طی چند روز تا هفته بعد درخواست می کند.

• بررسی موقعیت قرارگیری جنین: در اولین سونوگرافی بارداری به ارزیابی محل قرارگیری جنین به منظور تشخیص حاملگی خارج رحمی یا داخل رحمی می پردازند.
• تخمین سن بارداری و تاریخ زایمان: امروزه با استفاده از سونوگرافی به منظور تخمین دقیق تر با اندازه گیری CRL ( قد جنین در حالت نشسته که همان فاصله فرق سر تا پایین باسن جنین است ) صورت می پذیرد .
• مشاهده ضربان قلب جنین : ضربان قلب جنین در اولین سونوگرافی به شکل یک نقطه چشمک زن کوچک نمایان می شود .
• بررسی بارداری چند قلویی و یا تعداد جنین های موجود : در اولین سونوگرافی تعداد جنین ها و یا بارداری چندقلویی قابل تشخیص است.
• بررسی وضعیت کلی و سلامت مادر: در اولین سونوگرافی وضعیت سلامت رحم و تخمدان های مادر از جهت وجود فیبروم های رحمی ، کیست و یا موارد مشابه مورد اریابی قرار می گیرد.

آمادگی های لازم قبل از انجام اولین سونوگرافی بارداری

از آنجاییکه امواج اولتراساوند (فراصوت) از مایعات بهتر عبور می کنند، به منظور افزایش کیفیت تصاویر در سه ماهه اول بارداری از مادران باردار خواسته می شود تا مایعات زیاد بنوشند و با مثانه پر برای سونوگرافی حضور پیدا کنند و از سه ماهه سوم به علت وجود مایع امنیوتیک اطراف جنین بهتر است با مثانه خالی اقدام به انجام سونوگرافی نمایند.

سونوگرافی ترانس واژینال در دوران بارداری:

انجام اکثر سونوگرافی های دوران بارداری عموما به صورت شکمی (از روی شکم ) است اما در اولین سونوگرافی اگر سونوگرافی سنتی به دلیل کوچک بودن جنین قادر به مشاهده نباشد ، سونوگرفی ترانس واژینال درخواست می شود . این روش یک هفته زودتر از نوع سنتی می تواند ساک بارداری را تشخیص دهد.

بهترین زمان برای انجام سونوگرافی سه ماهه اول

به طور کلی بهترین زمان برای انجام سونوگرافی همان هفته هفتم بارداری می باشد . در این زمان سنجش جنین و ضربان قلب با وضوح بیشتری انجام می شود و بنابراین تاریخ زایمان را با خطای کمتری می توان تعیین نمود.

سونوگرافی اوایل بارداری یا همان سه ماهه اول بادقت بالاتری می تواند سن حاملگی را تعیین کند چرا که با افزایش سن حاملگی اختلاف محاسبه نیز افزایش می یابد . به طورکلی این اختلاف در سه ماهه اول یک هفته، در سه ماهه دوم دوهفته و در سه ماهه سوم سه هفته تخمین زده می شود.

سونوگرافی NT

در سونوگرافی NT، متخصص رادیولوژی با بررسی ابعاد واندازه های جنین، بیماری سندروم داون و برخی از ناهنجاری های کروموزومی و مشکلات قلبی مادرزادی را ارزیابی می کند . در گذشته شاهد تولد نوزادهایی با نقص های ژنتیکی و مادرزادی بودیم اما امروزه با تکنولوژی جدید سونوگرافی NT،  قبل از ماه چهارم می توان این نواقص  و بیماری ها را تشخیص داد.

زمان مناسب برای سونوگرافی NT

سونوگرافی NT، باید بین هفته های یازدهم الی چهاردهم صورت گیرد . زیرا قبل از این زمان به دلیل کوچک بودن جنین این امکان وجود ندارد و بعد از هفته چهاردهم هم مایع اضافه گردن به واسطه رشد سیستم لنفاوی جنین جذب شده و امکان بررسی وجود ندارد.

معیار تعیین سن بارداری در سونوگرافی NT  و NB

در سونوگرافی NT طول سری-دمی که با اصطلاح CRL شناخته می شود، بعنوان معیاری برای تعیین سن جنین است که باید برای اندازه گیری NT در محدوده ۴۵ تا ۸۴ قرار گیرد.

ارزیابی NB در جنین

اصطلاح NB،مخفف کلمه Nasal Bone بوده که به بررسی استخوان بینی می پردازد. دیده شدن استخوان بینی امری ضروری در سونوگرافی NT است . در تصویر بینی باید سه خط مشخص رویت شود. خط بالا نشانه پوست ، خط پایینی که از پوست ضخیم تر است نشانه استخوان بینی و سومین خط نوک بینی را نشان می دهد.در صورت عدم مشاهده استخوان بینی در سونوگرافی NT نیاز به بررسی کروموزومی جنین می باشد.

موارد مورد بررسی در سونوگرافی NT

• بررسی ناهنجاری های ژنتیکی و مادرزادی
• تشخیص سن دقیق جنین
• تشخیص زمان دقیق زایمان طبیعی
• مشاهده استخوان بینی: در ناهنجاری های ژنتیکی ماند سندروم داون ، تیغه استخوان بینی شکل نمی گیرد.
• اندازه گیری قسمت های مختلف بدن مانند اندازه دور سر جنین، طول بدن، استخوان بازو و استخوان ران به منظور تشخیص سلامت جنین

سونوگرافی آنومالی اسکن

سونوگرافی آنومالی اسکن به بررسی رشد جنین و تشخیص زودهنگام ناهنجاری ها می پردازد . این سونوگرافی دقیق که تصاویر واضحی از جنین را نشان می دهد درواقع ، نوعی اسکن سه بعدی می باشد که نمای نزدیکی از رحم و جنین داخل آن نشان می دهد. معمولا این سونوگرافی بین هفته های ۱۸ تا ۲۲ انجام می شود . در این سونوگرافی می توان استخوان ها ، مغز، قلب، نخاع، صورت، کلیه ها و شکم جنین را بررسی نمود. هرچند که به  همه اختلالات جنینی نمی توان پی برد اما به  ۱۱ اختلال نادر از جمله شکاف لب ،بیماری های خطرناک مغز و کلیه و اندام های داخلی ،بیماری های قلبی و …می توان پی برد.

سونوگرافی بیوفیزیکال

اگر زمان تعیین شده برای زایمان سپری شده باشد و یا بنا به تشخیص پزشک بارداری مادر جزء بارداری های پرخطر باشد، ممکن است سونوگرافی بیوفیزیکال درخواست شود.مادران مبتلا به  دیابت و یا فشار خون بالا و یا مادران بسیار چاق، کوچک تربودن جنین از حد معمول ، غیر طبیعی بودن میزان مایع آمنیوتیک همگی در گروه بارداری های پرخطر قرار می گیرند.